İş Kazası Sıklık Oranı Nasıl Hesaplanır?
İş Kazası Sıklık Oranı (KSO) Hesaplama (accident frequency rate)
İş kazası sıklık oranı, belirli bir çalışma süresinde meydana gelen kazaların, çalışma süresine oranıdır.
$$Kaza Sıklık Oranı = \frac{İş Kazası Sayısı}{Çalışma saati} . 10^6$$
Çalışma saatinin hesabında, tüm çalışanların o dönem boyunca ne kadar çalıştığı dikkate alınır. Örneğin, 100 işçi haftada 45 saat çalışıyorsa, ayda 4x45x100=18000 saat; yılda 52x45x100=234000 saat olarak hesaplanabilir. 100 işçi 30 günlük bir ay içinde hiç izin kullanmadan günde 8 saat çalışıyorsa aylık çalışma süresi 100 kişi x 30 gün x 8 saat = 24000 saat olarak da hesaplanabilir. Çalışma saati nasıl hesaplanırsa hesaplansın, bu süreden hafta sonu tatilleri, resmi tatiller, işçilerin izinli ve raporlu vb. olduğu süreleri çıkarmak gereklidir. Fazla çalışma ve mesailer ise bu süreye dahil edilmelidir.
İş Kazası Sıklık Oranı Neyi İfade eder?
Hesaplanan oranın 20 çıktığını varsayalım. 20 oranı, çalışılan her 1.000.000 saat için iş kazası meydana gelme oranının 20 olduğu anlamına gelir. Zaman zaman, özellikle bir şirket oranın belirlendiği dönemde 1.000.000 çalışan-saat çalışmadığında, bu oranı yorumlamak zor olabilir. Ancak bir arabanın saatte 60 km hızla gittiğini söylemek için arabanın en az bir saat gitmesi gerekmez. Aynı şekilde 1.000.000 saat çalışma yapılmamış olsa da bu katsayıya göre iş kazası sıklık oranı ifade edilebilir.
Formüldeki 1.000.000 katsayısı nereden gelmektedir?
Kaza istatistikleri sadece yıldan yıla değil, aynı zamanda sanayiden sanayiye, bölgeden bölgeye ve uygulanabilir olduğu kadar ülkeden ülkeye karşılaştırılabilir olmalıdır. Kaza istatistikleri, genel olarak önleme amacı ve özel olarak risk oranlarının öneminin ölçülmesi çerçevesinde oluşturulmuş endüstriyel kazaların tek tip tanımı temelinde derlenir. Bu şekilde tanımlanmış olan tüm kazalar düzenli olarak raporlanır ve tablolandırılır. Sıklık ve ağırlık, standart yöntemler temelinde derlenmelidir. Bu konuda ANSI Z16.1 : 1967 (METHOD OF RECORDING AND MEASURING WORK INJURY EXPERIENCE, American National Standards Institute) standardı yaygın olarak kabul görmüştür. 1.000.000 katsayısı bu standartta yer almaktadır. 1 milyonun yerine bir endüstri 100, bir başka endüstri ise 1000 kullansaydı bu endüstriler arasında karşılaştırma yapmak imkansız olurdu.
İş kazası ağırlık oranı hesaplama (accident severity rate)
İş kazası ağırlık oranı, belirli bir çalışma süresi diliminde, meydana gelen iş kazaları nedeniyle oluşan toplam kayıp gün sayısını ifade eder. İş kazalarının ağırlığı (kaza ağırlık hızı, kaza ağırlık oranı), kazanın neden olduğu işten uzak kalma süresi ile değerlendirilebilir. Kaza yada meslek hastalığı nedeniyle “kaybolan iş günü’’ (kayıp iş günü) işçinin vizite kağıdı alıp hastaneye gittiği günden başlayarak dönüp tekrar iş başı yaptığı güne kadar geçen süredir. Bunun gün olarak değerinin kazanın ağırlığını gösterdiği kabul edilmiştir. Sürekli iş göremezlik ya da ölüm halinde kayıp iş günü 7500 kabul edilir.
Kayıp işgünü hesap edilirken, kayıp çalışma saati, günlük çalışma süresine bölünür. Örneğin 28 saat kayıp varsa, günlük çalışma süresi 8 saat ise kayıp gün 28/8=3,5 gün olacaktır.
Her 1000 çalışma günü başına oluşan kayıp gün sayısı yaygın bir karşılaştırma yöntemi olarak kullanılır. Bu durumda kaza ağırlık oranı hesaplama formülü şu şekilde olur:
$$Kaza Ağırlık Oranı = \frac{Kayıp Gün Sayısı}{Toplam Çalışma Günü} . 10^3$$
Resmi tatil vb. çalışılmayan günler, çalışma günlerine dahil edilmez.
Örnek Kaza Ağırlık Oranı Hesaplama:
Haftada 40 saat yılda 50 hafta çalışılan ve 50 tam zamanlı çalışanı olan bir firma olduğu varsayılsın.
Bu firmanın toplam çalışma saati = 50x40x50=100.000 saat.
Bu firmanın toplam çalışma günü= 100.000/8=12.500 gün. (Günlük çalışma süresi 8 saat ise)
Bu firmanın kazalardan kaynaklı 2018 yılında 50 iş günü kaybı olduğu varsayılsın. Bu durumda her 1000 günlük çalışma için kayıp gün sayısı, kaza ağırlık oranı= (50/12500)*1000=4 gün olacaktır. Yani her 1000 günlük çalışmada 4 gün kayıp olmaktadır.
Yaygın bir karşılaştırma standardı da, her çalışanın yılda 2000 saat çalıştığı ve 100 tam zamanlı çalışanı olan bir firmayı baz alır. Buna göre yıllık 200.000 adam.saatlik çalışma yapılmaktadır. Bu durumda kaza ağırlık oranı formülü şu şekilde olur:
$$Kaza Ağırlık Oranı = \frac{Kayıp Gün Sayısı}{Toplam Çalışma Saati} . 200^3$$
Örnek Kaza Ağırlık Oranı Hesaplama:
Yılda 2.000.000 saat çalışan bir firmanın 2018 yılında kazalardan dolayı 25 gün kaybı olduğu varsayılsın.
Bu durumda kaza ağırlık oranı= (25/2.000.000)*200.000=2,5 gün olur. Bu kaza başına 2,5 gün kayıp yaşandığı anlamına gelmektedir.