Kaynak İşlerinde Havalandırma

Lokal egzoz havalandırma, çalışanları kaynak işleminin zararlı emisyonlarının sağlık risklerinden korumada etkili bir mühendislik önlemidir. Etkinliği, tasarımın, kullanımının ve bakımının düzgün yapılmasına bağlıdır. Bu yazıda kaynak işleriyle ilişkili bazı sağlık risklerine ve kaynak işlerinde kullanılabilecek yerel egzoz havalandırması sistemlerine yer verilmiştir.

Kaynak Dumanı Nedir?

Metallerin kaynağı ve sıcak kesilmesi sırasında ortaya çıkan dumanlar, zehirli kazlar ve çok ince parçacıklar içerir. Bu dumanların solunması sağlık sorunlarına yol açabilir.

Kaynak Dumanı Akut Kısa Dönem Sağlık Etkileri

Akut bronşit, soluk borusu da dahil olmak üzere bronşların akut (ani) inflamasyonudur. Bu hastalık sırasında alt hava yollarında ödem oluşur ve bronşial sekresyonda (mukus) artış olur. Genellikle, üst solunum yolu hastalığıyla beraber başlar ve tedavi edilmezse veya tedavi özensiz yapılırsa kronik bronşite çevirebilir.

Akut bronşitte en çok karşılaşılan belirti öksürüktür. Öksürük ilk başlarda kuru iken daha ileri safhada balgamlıdır. Bronşların içinde balgam tarzında mukus çok fazla olduğundan sürekli öksürük ihtiyacı vardır. Çünkü vücut bronşların içindeki balgamı atmak istemektedir.

Solunum Yolları Tahrişi

Kaynak dumanlarının soluması, boğazda kuruluk, öksürük ve göğüstü sıkışıklık yapabilir. MIG ve TIG gaz altı kaynak işlemleri ve plazma ark kaynağı işlemlerinde açığa çıkan ozon gazı akciğerlerde kan ve sıvı toplanmasına neden olabilir.

Mesleki Astım

Genellikle paslanmaz çelik dumanlarına maruziyet ile ilişkilendirilir. Paslanmaz çelik dumanları astıma neden olan krom oksit ve nikel oksit  içerir. Belirtileri öksürük , göğüste şişkinlik hissi, hırıltı ve nefes darlığıdır.

Kaynakçı Ateşi

Galvanizli kaynaktan çıkan metal oksitler neden olur.  Çinko, magnezyum, bakır ve bakır oksit gibi metaller kaynakçı ateşine neden olur. Belirtileri gribe benzer ancak çoğunlukla uzun sürmez.

Akciğer iltihabı

Akciğer dokusunun iltihaplanmasıdır ve ölümcül pnömoniye çevirebilir.

Kaynak Dumanı Kronik Uzun Dönem Sağlık Etkileri

Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH)

Kronik bronşit ve amfizeme bağlı olarak gelişen kronik, geri dönüşümsüz ve ilerleyici olan hava akımı kısıtlanması ile karakterize bir hastalıktır. Hava akımı kısıtlanması kısmen geri dönüşümlü ve solunum yolları aşırı duyarlılığı ile birlikte olabilir. Kronik bronşit ya da amfizemi olan bir hastada KOAH hastalığının geliştiğini söyleyebilmek için kronik hava akımı kısıtlanmasının meydana gelmiş olması gerekmektedir.

KOAH, zararlı madde ve gazların uzun süreli solunması sonucu akciğerlerde oluşan anormal yanıtın neden olduğu ilerleyici hava yolu daralmasına bağlı hava akımı kısıtlanması ile karakterize bir hastalıktır.

KOAH’ta kronik bronşit ve amfizem genellikle bir aradadır.

1. Kronik Bronşit : Artarda en az iki yıl tekrarlayan ve en az üç ay boyunca devam eden, çoğu günler görülen ve diğer solunum ya da kalp hastalıklarına bağlanamayan öksürük ve balgam çıkarma ile karakterize bir hastalıktır. Solunum yollarında salgı yapan bezlerin sayı ve hacmindeki artış neticesinde gelişen salgı miktarının fazlalığına bağlı olarak oluşur. Salgı yapan bezlerin sayı ve hacmindeki artış solunum yollarının duvar kalınlaşmasındaki önde gelen nedendir ve bu da solunum yollarında tıkanmaya sebep olur.

2. Amfizem : Alveol denilen hava keselerinin duvarlarının yıkımı ile meydana gelen bir hastalıktır. Duvar yıkımı hava boşluklarının anormal ve kalıcı şekilde genişlemesine ve akciğer esnekliğinin kaybolmasına yol açar. Sonuç olarak küçük hava yollarında tıkanmalar meydana gelir.

Şikayetler :

KOAH’ın en belirgin semptomları olan öksürük ve balgam hastalığın başlangıcından itibaren vardır. Daha sonra şiddeti artan bu şikayetlere nefes darlığı ve hışıltılı solunum da ilave olur.

Öksürük başlangıçta hafiftir, genellikle sabahları şiddetlenir ve balgam atılması ile hasta kısmen rahatlar. İlerleyen yıllarda hastalığın ilerlemesiyle ya da ataklar sırasında şiddetlenir.

Balgam ataklar dışında az miktardadır ve nispeten kolay atılır. Hastalığın kronikleşmesiyle günlük miktarı ve koyuluğu artar. Hastaların bir kısmı bol balgam çıkarmaktan yakınırken bir kısmı da balgam çıkaramamaktan yakınır.

Öksürük nöbetleri esnasında solunum yollarındaki kılcal damarlarda yırtılmalar olabilir ve balgam üzerinde çizgi şeklinde kan görülebilir.

KOAH’ın başlangıcında egzersizle gelen nefes darlığı vardır, hastalık ilerledikçe istirahatte de nefes darlığı görülmeye başlar. KOAH’lı hastalarda görülen nefes darlığından solunum yollarındaki daralma, aşırı havalanma nedeniyle solunum pompasının etkinliğini kaybetmesi, akciğerde damarsal yatağın azalması ve psikolojik faktörler sorumludur.

KOAH’ta bazen ataklar sırasında hışıltılı solunum sesleri duyulabilir. Hastalık ilerleyip oksijen azlığı da geliştiğinde eller, ayaklar ve yüzde morarmalar da görülebilmektedir.

Kronik oksijen eksikliği ve tekrarlayan ataklar kalp yetersizliği gelişimine neden olur.

Kanser

Akciğer, gırtlak ve idrar yolları kanserleri kaynak dumanlarına maruziyetle ilişkilendirilmektedir.

Pnömokonyoz Hastalığı

Tozlu ortamlarda bulunanların solunumu yapması sonucu akciğerlere tozun girmesi ve tozun akciğerlerde birikmesi ile akciğer dokusunda hasar meydana gelmektedir. Bu hasar nedeni ile meydana gelen her türlü hastalığa pnömokonyoz denilmektedir. Nefes almada güçlük çekme ve kronik olarak bronşit görülmesi ilk belirtileri olabilmektedir. Erken tanı, teşhis ve tedavi ile kalıcı zararların önüne geçilebilmektedir. Kalıcı zararlar oluştuktan sonra hastanın sağlığı ciddi oranda bozulmaktadır. Alüminyum ve bileşiklerinin ark kaynağı sırasında çıkan dumanlara uzun süreli maruziyetle ilişkilendirilmektedir.

Kaynak Dumanlarından Zehirlenme

Berilyum, kadmiyum ve benzeri çok zehirli metallerin kaynağının yapılması veya kaynak uçlarında kullanılması halinde ölümcül zehirlenmeler meydana gelebilir.

Sigara içmenin tüm olumsuz sağlık etkilerini daha da kötü hale getireceği unutulmamalıdır.

Kaynak İşlerinde Risk Değerlendirmesi

Hangi kontrol önlemlerinin uygulanacağına karar vermek için öncelikle risk değerlendirmesi yapılmalıdır.

Risk değerlendirmesi şu noktalara değinmelidir:

 

Kaynak dumanlarına maruziyetin olduğu durumlarda uygun ortam ölçümleri yapılarak mevzuatta ya da ilgili standartlarda izin verilen en fazla değerlerle karşılaştırılarak hava kalitesi değerlendirilmelidir.

 

Kaynak Dumanı ve Emisyonlarından Kaynaklanan Risklerin Azaltılması

Risklerin kontrolünde, genel ilkeye sadık kalınarak, ikame, toplu koruma önlemleri, kişisel koruma önlemeleri sırası takip edilmelidir.

Öncelikle kaynak dumanlarının ortaya çıkışını azalatmak üzere proseslerde değişiklik yolları aranmalıdır. Seçeneklerden bazıları şunlar olabilir:

• Soğuk kaynak, mekanik bağlantılar veya yapıştırıcılar gibi duman çıkarmayan işlemlerin tercih edilmesi.
• Proses tasarımında daha az et kalınlığına sahip malzeme kullanılacak şekilde değişiklik yapılması.
• Tam Penetrasyonlu kaynak yerine Gaz Kaynağının tercih edilmesi.
• Kaynak yüzeylerinin boya, kimyasal vb. kalıntılardan temizlenerek kaynak işlemine başlanması.
• Daha az duman çıkaran kaynak yöntemlerinin tercih edilmesi:

 

 

Bir Kontrol Yöntemi Olarak Lokal Egzoz Havalandırma

Aşağıdaki tablolar ne tür havalandırma seçileceğini belirlemek için kullanılabilir:

 

 

 

 

 

KONTROL GEREKSİNİMLERİ

 

Örnek: Sıkışık alanda yapılan manganlı çelik üzerinde TIG kaynağı için ağırlık puanları toplamı 4+10+24=38 olduğundan lokal egzoz havalandırma gereklidir.

Lokal Egzoz Havalandırma

Lokal Egzoz Havalandırma (LEV), zararlı duman, toz, buğu vb. emisyonları çekerek işyeri ortamından dışarı atan mühendislik kontrolüdür.  Çoğu lokal egzoz havalandırma sistemi aşağıdaki görseldeki bileşenlerden oluşur:

Davlumbaz

Davlumbaz, kaynak dumanını kaynağında yakalayan bileşendir. Davlumbazın etkili olabilmesi için:

Davlumbaz kaynağa mümkün olduğunca yakın konumlandırılmalıdır. İdeal mesafe olarak davlumbaz çapından küçük bir mesafe kabul edilebilir.

Hava akımları nedeniyle dumanın davlumbazdan kaçmasını önlemek için kaynak alanını mümkün olduğunca kapsayacak şekilde olmalıdır.

Davlumbaz tasarımı prosese ve emisyon tipine uygun olmalıdır.

Davlumbaz üzerine, havalandırma sisteminin düzgün çalışmasını kontrol etmek için manometre veya uygun hava akışını ölçen bir ekipman konulmalıdır.

Kaynakçı, dumanla davlumbaz arasında kalmayacak şekilde davlumbaz konumlandırılmalıdır.

Yakalayıcı davlumbazlar:

Lokal egzoz havalandırma sistemlerinde en sık kullanılan davlumbaz tipidir. İşlem davlumbaz dışında gerçekleşir ve emisyonu yakalayabilmek için lokal egzoz havalandırma sisteminin güçlü bir hava akımı yaratması gerekir. Kaynak işlerinde kullanılan birkaç farklı tipi vardır:

 

Havalandırma Kanalları:

Havalandırma kanalları kirli havayı çalışma ortamından uzağa taşıyan elemandır.  Gazlar ve yoğunlaşmayan buharlar için idela kanal hızı 5 m/s; yoğunlaşan buharlar, duman, is vb. için ise 10 m/s olmalıdır.

Hava Filtresi:

Hava filtresi, kirli havanın dışarı atılmadan önce filtre edilerek temizlenmesini sağlar.

Fan:

Fan, gerekli hava akımını sağlar.

Baca:

Baca ise, nihai olarak kirli havanın tahliyesini yapar.

Örnek Lokal Egzoz Havalandırma Uygulamaları

Lokal Egzoz Havalandırma sisteminin tasarımı amaca uygun olarak yapılmalıdır. Konusunda uzman mühendisler  tarafından tasarlanmalıdır.

Aşağıda yaygın kaynak işlemleri için kullanılabilecek havalandırma örnekleri verilmiştir:

MIG, MAG ve Örtülü elektrot kaynağı:

Mümkünse kaynak aparatı üzerinde havalandırma kullanılmalı. İşlem havalandırmalı kaynak kabininde veya havalandırmalı çalışma tezgahı üzerinde yapılmalı. Bunların sağlanamaması halinde hareketli havalandırma davlumbazı kullanılmalı.

Havalandırmayla çekilip dışarı atılan havanın yerine ortama yeterince temiz havanın girmesi de sağlanmalıdır.

TIG kaynağı:

Çekme vasıtasıyla saatte 5-10 hava değişimi yapacak yeterlilikte bir havalandırma kullanılmalı.

Oksijen kaynağı veya kesme :

Hareketli akerdeon kanallı davlumbaz kullanılmalı. Çekme vasıtasıyla saatte 5-10 hava değişimi yapacak yeterlilikte bir havalandırma kullanılmalı.

Özlü telli kaynak:

Mümkünse kaynak aparatı üzerinde havalandırma kullanılmalı. İşlem havalandırmalı kaynak kabininde veya havalandırmalı çalışma tezgahı üzerinde yapılmalı. Bunların sağlanamaması halinde hareketli havalandırma davlumbazı kullanılmalı.

Havalandırmayla çekilip dışarı atılan havanın yerine ortama yeterince temiz havanın girmesi de sağlanmalıdır.

Ark-plasma kesim (sabit ekipmanla):

Su masası veya dumanı alttan çekecek sisteme sahip bir tezgah üzerinde yapılmalı.

Ayrıca iyi bir genel havalandırma sağlanmalı.

Hava karbon ark oyma:

Kişisel solunum yolları koruyucu kullanılmalı. Mümkün olması halinde içerisine temiz hava girişi yapılan kapalı bir kabinde yapılmalı. Lokal egzoz havalandırma emisyonun çıktığı noktaya olabildiğince yakın olmalı.

Lokal Egzoz Havalandırmasının Kısıtlamaları

Havalandırma sisteminin tasarımı ve kurulması karmaşık bir süreçtir. Bu süreçte profesyonel yardım alınması gerekir.

Kötü tasarım, kurulum ve bakım havalandırma sisteminin çalışma etkinliğini azaltır.

Düzenli kontrol ve bakım programı gerektirirler.

Davlumbaz, kanallar ve fan ile sistem genel olarak titreşime elverişli olup bir gürültü kaynağı teşkil eder.

İlave edilen her davlumbaz sistemin etkinliğini azaltır. Bu nedenle sisteme ekleme çıkarma uzman mühendisler tarafından yapılmalıdır.

Havalandırma, kişisel koruyucu kullanımı ihtiyacını azaltmakla beraber tamamen ortadan kaldırmaz. Bu nedenle maruziyet izlenmeli ve gerekli kişisel koruyucu donanımlara  karar verilmelidir.

Maruziyet izlemesi periyodik olarak veya sistemde her değişiklikten sonra yapılmalıdır.  Çalışanların sağlık gözetimi sıkı şekilde yapılmalıdır. Çalışanların sağlık durumları aynı zamanda kontrol önlemlerinin işe yarayıp yaramadığını bir göstergesidir. Sağlık gözetiminin hangi klinik testleri, ölçümleri vb. kapsayacağına işyeri hekimi ile birlikte karar verilmelidir.

Mevzuatta Lokal Egzoz Havalandırma

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve  Güvenlik Şartları Yönetmeliği (Resmi Gazete Tarihi: 25.04.2013 Resmi Gazete Sayısı: 28628)

İş ekipmanı ile ilgili kurallar

MADDE 6 – (1) İşyerlerinde kullanılan iş ekipmanları ile ilgili aşağıdaki hususlara uyulur:

a) 5 inci madde hükmü saklı kalmak kaydıyla, işveren; iş ekipmanının bu Yönetmeliğin EK-I’inde belirlenen asgari gereklere uygun olmasını sağlar.

Ek – I İş Ekipmanlarında Bulunacak Asgari Gerekler

2.5.1. Gaz, buhar, sıvı veya toz çıkarma tehlikesi olan iş ekipmanları, bunları kaynağında tutacak veya çekecek uygun sistemlerle donatılır.

 

İş ekipmanının kontrolü

MADDE 7 – (1) İşyerinde kullanılan iş ekipmanının kontrolü ile ilgili aşağıdaki hususlara uyulur.

(3) Hangi tür iş ekipmanın kontrole tabi tutulacağı, bu kontrollerin hangi sıklıkla ve hangi şartlar altında yapılacağı ile kontrol sonucu düzenlenecek belgelerle ilgili usul ve esaslar EK-III’te belirtilmiştir.

Ek-III Bakım, Onarım Ve Periyodik Kontroller İle İlgili Hususlar

2.3. Tesisatlar

2.3.1. İlgili standartlarda aksi belirtilmediği sürece, tesisatların periyodik kontrolleri yılda bir yapılır.

2.3.3. Elektrik dışında kalan diğer tesisatın periyodik kontrolleri makine mühendisleri, (Ek ibare:RG-23/7/2016-29779) (2) makine ve metal eğitimi bölümü mezunu teknik öğretmenler, makine tekniker veya yüksek teknikerleri tarafından yapılır.

2.3.4 (Değişik ibare:RG-23/7/2016-29779) Madde 2.3.1.’de belirtilen kriterler saklı kalmak kaydı ile bir kısım tesisatın periyodik kontrol kriterleri ve kontrol süreleri Tablo: 3’te belirtilmiştir.

Tablo-3: Tesisatların periyodik kontrol süreleri ile kontrol kriterleri (Ek başlık:RG-23/7/2016-29779) (2)

EKİPMAN ADI	KONTROL PERİYODU (Azami Süre) (İlgili standartın ön-gördüğü süreler saklı kalmak koşulu ile)	PERİYODİK KONTROL KRİTERLERİ (İlgili standartlar aşağıda belirtilmiştir.)*
Havalandırma ve Klima Tesisatı	1 Yıl	Projede belirtilen kriterlere uygun olup olmadığının belirlenmesine yönelik olarak yapılır.
(*) Periyodik kontrol kriteri için referans olarak tabloda belirtilen standartlar örnek olarak verilmiş olup burada belirtilmeyen ya da Yönetmeliğin yayımı tarihinden sonra yayımlanan konuyla ilgili standartların da dikkate alınması gerekir. Kapsamı periyodik kontrolle sınırlı olmayan standartlar için periyodik kontrole ilişkin hükümler uygulanacak, imalata yönelik test ve deneyler uygulanmayacaktır.